Hoe winnen we de maakindustrie terug?

De maakindustrie is nog altijd een van de belangrijkste sectoren voor de Nederlandse economie. Sinds 2001 is de Nederlandse positie echter behoorlijk verzwakt en afgezakt naar de Europese middenmoot.

Inleidend.
De rapportage van het SEO is opgedeeld naar twee tijdsvakken. De periode 1996-2001 en 2001-2006. De ontwikkelingen laten op diverse fronten zien dat Nederland is afgezakt naar de middenmoot. Latere rapportages zoals van ING en ABN-AMRO geven aan dat sinds de crisis de situatie niet significant verbeterd is. Het is opvallend dat Duitsland, ondanks de crisis zijn maakindustrie goed overeind heeft gehouden.

Werkgelegenheid en toegevoegde waarde.
De maakindustrie is een belangrijke sector als het gaat om werkgelegenheid. Binnen deze sector zijn zowel kapitaalintensieve [chemie] als arbeidsintensieve [machinebouw] terug te vinden. Met 13% van het BBP is het een van de belangrijkste sectoren. De groei van het aantal banen is sinds 2001 significant afgenomen. Ook in andere Europese landen was dit te zien, maar in Nederland was de krimp duidelijk groter.

Niet alleen de banengroei is afgenomen, ook de waarde toevoeging is in de periode 2001-2005 duidelijk gedaald ten opzicht van de voorgaande periode. Koploper is Spanje gevolgd door het Verenigd Koninkrijk

Het veelgehoorde argument dat de arbeidskosten te hoog zouden zijn, blijkt volgens de cijfers geen stand te houden. Over de gehele periode van 1996-2006 ontlopen de arbeidskosten elkaar niet veel. Alleen in vergelijking met Aziatische landen en de Verenigde Staten, zijn de Europese landen duidelijk duurder. Ook de energierekening ligt in Nederland niet excessief hoog. Pas in de laatste paar jaar is Nederland met een inhaalslag bezig. Alleen in Frankrijk liggen de energieprijzen beduidend lager dan in andere Europese landen.

Research, innovatie, onderwijs.
De investeringen in R&D zijn gemiddeld in Nederland in vergelijking met Europa. Het is in de tweede periode zelfs iets afgenomen. Ook als we kijken naar het aantal wetenschappers en ingenieurs, verblijft Nederland in de middenmoot. De investeringen in het onderwijs blijven in Nederland achter en bevestigen het beeld vanuit de industrie dat het Nederlands onderwijs niet goed aansluit bij de behoefte.

Duitsland.
In Duitsland is de maakindustrie nog altijd goed voor 16% van het BBP. Door een goede mix van branches, leiderschap, hervormingen en investeringen, blijft Duitsland koploper. Waar in 2001 in Nederland het beleid tot stilstand kwam, heeft Duitsland vaart gemaakt met hervormingen op vele terreinen. Daarvan plukt zij nu de vruchten. De grootste branche in de Duitse maakindustrie is de machinebouw, op de voet gevolgd door de auto-industrie. Ook de metaalindustrie floreert uitstekend in Duitsland. Niet vreemd, omdat deze drie branches nauw met elkaar verweven zijn en vooral lange termijn investering goederen voortbrengen. Ook in crisistijd wordt daar niet snel op bezuinigd. Dat verklaart de stabiliteit van Duitsland tijdens de crisis.

De eeuwige middenmotor.
Wat uit de rapportages naar voren komt is dat Nederland sinds 2001 is afgezakt naar de middenmoot en de vele investering – en stimuleringsregelingen van de Overheid weinig baat hebben gehad. Er zijn wel enkele lichtpuntjes, maar onvoldoende om in de kopgroep te komen.

Nederland heeft de afgelopen jaren vooral ingezet op de financiële – en dienstensector en is daarmee nog kwetsbaarder geworden voor de grillen van de internationale economie. Veel buitenlandse bedrijven hebben hier wel hun hoofdkantoor gevestigd door het gunstige fiscale klimaat. Dit heeft geleid tot een verschuiving op de arbeidsmarkt waar meer vraag is ontstaan naar hogere dienstverlenende werknemers, waar aan de onderkant, de ‘fysieke’ werkgelegenheid is weggelekt. Deze eenzijdige focus van de Nederlandse overheid wreekt zich nu tijdens de crisis.

Visie.
Het herstellen van de maakindustrie is geen eenvoudige opgave en vereist een lange adem. De fiscale, logistieke en dienstverlenende elementen zijn goed aanwezig.  De Nederlandse overheid zal met een duidelijke lange termijn visie moeten komen om vooral het onderwijs en bedrijfsleven beter op elkaar te laten aansluiten. Terugkeer van de klassieke technische opleidingen die goed aansluiten bij de industriële ontwikkeling is daarbij een voorwaarde. Daarbij dient niet zozeer op kwantiteit maar op kwaliteit gestuurd te worden. Duitsland behoudt namelijk op die manier haar voorsprong ten opzichte van prijs gedreven concurrentie uit Azië.

Dat betekent ook dat bijvoorbeeld investeringen in fundamenteel onderzoek een veel prominenter rol dient te krijgen. Dat is op zich moeilijker te koppelen aan economische groei, maar het is een essentieel fundament waar de industrie uit kan putten en de mogelijkheid heeft om werkelijk innovaties te realiseren.

Anderzijds dient er een gericht investering – en stimuleringsbeleid te komen waarbij de zeer vele regelingen van dit moment gerationaliseerd worden. Nederland heeft een aantal belangrijke hefbomen aanwezig die als driver kunnen functioneren. Maritiem, watermanagement en hoogwaardige technologie.  Nederland dient wel op te passen dat zij niet elke keer dit beleid de kind van de rekening laat worden zoals de afgelopen 12 jaar is gebeurd. Bij elke economische tegenslag wordt te snel het lange termijnbeleid geofferd voor korte termijn begrotingsbelangen.

Toekomst
Het beeld dat met name de VVD continue schetst dat de Overheid geen banen creëert, klopt niet. Niet direct, maar juist indirect en op lange termijn is het Overheidsbeleid bepalend voor de economische bedrijvigheid van een land. Een Overheid die zich steeds verder terugtrekt, ondermijnt uiteindelijk de concurrentiepositie van een land.  Investeren in onderzoek, onderwijs en innovatie is van strategisch belang. De huidige marginale inzet van het kabinet Rutte I-II op duurzaamheidsgebied, de maakindustrie en de bezuinigingen in onderwijs en onderzoek, zullen op termijn Nederland nog verder verzwakken.

Bronnen:

2008-29_Concurrentiepositie_Nederlandse_Maakindustrie – SEO Economisch onderzoek.SEO-rapport nr.: 2008-29 ISBN: 978-90-6733-443-3
http://www.dnhk.org/nl/publikationen2/dnhk-fact/fact-nieuws-97/
http://addvise.net/?p=609

Topsectorenbeleid faalt